پس از تبیین وزیر محترم آموزشوپرورش از وضعیت میانگین نمرات دانش‌آموزان در آزمون‌های نهایی و روند کاهشی آن‌ها که از سال‌های قبل شروع شده است و مقایسه این نمرات با میانگین درصد‌های دروس کنکور سراسری داوطلبان که نشان از وضعیت عملکردی بهتر دانش‌آموزان در نمرات دروس نهایی نسبت به همان دروس در کنکور سراسری است، یکی از وزرای اسبق آموزشوپرورش به جای درک ماهیت و واقعیت آزمون‌های نهایی و نقش این آزمون‌ها در بازگشت مرجعیت به معلمان و کتاب‌های درسی به جای کلاس‌های کنکور و کتاب‌های غیردرسی و تأثیر قطعی آن‌ها در فرایند پذیرش دانش‌آموزان مناطق محروم کشور در رشته‌های پرمتقاضی کنکور سراسری، در اظهاراتی به ذکر برخی طرح‌ها و برنامه‌های نافرجام دوره وزارت خود و قبل از آن به عنوان نسخه‌های شفابخش کیفیت‌بخشی آموزشی و بهبود نمرات تحصیلی دانش‌آموزان پرداخته است.
این وزیر اسبق آموزشوپرورش در ابتدای نوشتار خود اذعان داشته که این دولت قبل بوده است که از واقعیت تلخ افت نمرات تحصیلی دانش‌آموزان در امتحانات نهایی پرده برداشته و تلاش داشته است دلایل آن را شناسایی و برای بهبود آن اقدام کند و در ادامه به ذکر برخی طرح‌ها و بخشنامه‌های دوران مدیریت خود و قبل از آن استناد و به عنوان نمونه از «طرح پایش و ارزشیابی ملی نظام آموزشوپرورش با رویکرد تضمین کیفیت» در بازه زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ یاد می‌کند. پس تا اینجا مشخص می‌شود آنچه وزیر محترم آموزشوپرورش در خصوص افت نمرات دانش‌آموزان در دولت قبل بیان داشته، مطابق واقعیت بوده است. همچنین مراجعه به عملکرد و نمرات دانش‌آموزان در سال‌های مورد اشاره در طرح مذکور، به ویژه در سال ۱۴۰۰، نشان می‌دهد به رغم اینکه در این دوره نحوه طراحی و تصحیح اوراق امتحانی به دلیل عدم‌تأثیر قطعی در کنکور با دوره کنونی بسیار متفاوت بوده، باز هم عملکرد دانش‌آموزان نسبت به انتظارات جامعه پایین بوده است.
ذکر این نکته نیز ضروری است که صرف دنبال‌کردن یا اجراکردن طرح‌های متعدد و متنوع در زمینه پایش و سنجش یادگیری دانش‌آموزان و ارسال بخشنامه لزوماً به بهبود عملکرد و یادگیری دانش‌آموزان منجر نمی‌شود، ارتقای نمرات دانش‌آموزان نیازمند برنامه مداخله و بهبود در ابعاد و سطوح مختلف مؤثر بر جریان تربیت از جمله غنی‌کردن برنامه‌های درسی، جذب معلمان متعهد و متخصص و توانمندسازی آنان، بهبود سرانه فضا‌های آموزشی و پرورشی و ارتقای نظام مدیریتی مدرسه است، بنابراین واقعیت امر این است که میانگین نمرات دانش‌آموزان در آزمون‌های نهایی طی سال‌های گذشته همین وضعیت را داشته است، با این حال بخشی از کاهش میانگین نمرات آزمون‌های نهایی در سال تحصیلی گذشته را می‌توان به دلیل تأثیرات آموزش غیرحضوری در ایام کرونا و افت یادگیری ناشی از آن دانست که البته تبعات ناشی از آموزش غیرحضوری طولانی‌مدت دوران کرونا طی سال‌های آتی نیز همراه نظام آموزشی کشور خواهد بود که در جای خود باید مورد بحث و بررسی بیشتری قرار گیرد.
همچنین تغییر رویکرد در ماهیت امتحانات نهایی و تغییر در جهت مفهومی کردن آزمون‌ها و فرایند‌های تصحیح با استاندارد‌های بالاتر با توجه به مصوبه تأثیر قطعی سوابق تحصیلی در پذیرش در دانشگاه‌ها از دیگر عوامل مؤثر بر این امر است. به عبارت دیگر بخش عمده‌ای از کاهش محسوس میانگین آزمون‌های نهایی در خرداد ۱۴۰۲ حاصل واقعی‌ترشدن نمرات حاصل از استانداردسازی آزمون‌ها در جنبه‌های مختلف طراحی، اجرا و تصحیح است. یکی از اقداماتی که در این خصوص صورت گرفت، طراحی سؤالات به صورت مفهومی و خروج آزمون‌ها از قالب کلیشه‌ای بود. این اقدام اولاً به منظور واقعی‌ترشدن نمرات به عنوان یکی از شاخص‌های نظام آموزشی و ثانیاً با هدف بهره‌برداری از فرصت تأثیر قطعی سوابق تحصیلی در ارتقای کیفیت آموزشی صورت پذیرفت. علاوه بر این، رویکرد سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی هدایتگر فرایند یاددهی و یادگیری است و به آن سمت و سو می‌دهد، بنابراین کیفیت طراحی سؤالات آزمون‌های نهایی به عنوان یک آزمون سرنوشت‌ساز به صورت مستقیم بر نحوه طراحی آموزشی دبیران، راهبرد‌های مطالعه دانش‌آموزان و محل توجه والدین تأثیرگذار است. بر این اساس، چرخش طراحی سؤالات آزمون‌های نهایی از چارچوب سؤالات پرتکرار به سؤالات مفهومی موجب تعمیق و ارتقای کیفیت آموزشی خواهد شد؛ موضوعی که جلوه‌های آن در اولین سال اجرا نمایان شده و گواه دبیران و متخصصان نیز مؤید آن است.
وزارت آموزشوپرورش در دوره جدید مدیریتی خود که کیفیت‌بخشی و تقویت مدارس دولتی را به عنوان یکی از راهبرد‌های اصلی خود تعیین کرده است، سعی دارد با نگاه همه‌جانبه نسبت به عناصر و مؤلفه‌های اثرگذار بر جریان تربیت با محوریت دانش‌آموز، معلم، برنامه درسی و مدرسه اقدام کند. همچنین خروج نتایج آزمون‌های نهایی از محرمانگی، گسترش دامنه تحلیل به سطوح منطقه، مدرسه و انتشار عمومی نتایج آن به منظور تحقق شعار شفافیت، ایجاد زمینه ارتقای مطالبه‌گری و مشارکت عمومی در نظام تعلیم‌وتربیت و از همه مهم‌تر بهره‌برداری از نتایج در برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت موجود و ارتقای کیفیت آموزشی انجام شده است. این اقدام در کنار ارزیابی معلمان، مدیران و مدارس، پایش شاخص‌های نظام آموزشی مصوب شورای‌عالی آموزشوپرورش، اجرای مطالعات سنجش روند پیشرفت تحصیلی به صورت ملی در پایان دوره‌ها و ایجاد نمایه رشد تربیتی دانش‌آموزان از بدو ورود به مدرسه از جمله مهم‌ترین بخش‌های برنامه کلان وزارت آموزشوپرورش در ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزشی است.
رئیس سازمان‌آموزش‌و‌پرورش استثنایی کشور
